مهریه، حقی مالی برای زن، ریشه در سنت‌های کهن و قوانین شرعی و مدنی ما دارد. این حق، نه فقط نمادی از تعهد مرد، بلکه پشتوانه‌ای قانونی و مالی برای زن در طول زندگی مشترک و پس از آن است. در این مقاله، با استناد به آخرین تغییرات قوانین و رویه‌های قضایی، به بررسی جامع مهریه، انواع آن، نحوه محاسبه، مراحل وصول و نکات مهم مرتبط با آن می‌پردازیم.
مهریه در قانون ایران
قانون مدنی ایران، با الهام از شرع اسلام، مهریه را به عنوان حقی مسلم و غیرقابل انکار برای زن شناخته است. مواد ۱۰۷۸ تا ۱۱۰۱ قانون مدنی، به طور مفصل به احکام مربوط به مهریه پرداخته‌اند. این حق، کاملاً مستقل از وضعیت مالی، شغلی، تحصیلی یا هر ویژگی دیگر زن است. حتی اگر زن از تمکن مالی بالایی برخوردار باشد یا شاغل و دارای درآمد مستقل باشد، باز هم می‌تواند مهریه خود را به طور کامل مطالبه کند. این نشان می‌دهد که مهریه، صرفاً جنبه مالی ندارد، بلکه جنبه حمایتی و حقوقی نیز دارد و به منظور تضمین امنیت مالی زن در زندگی مشترک و پس از آن در نظر گرفته شده است.
انواع مهریه
مهریه بر اساس نحوه تعیین و پرداخت، به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
مهریه عندالمطالبه:
این نوع مهریه، رایج‌ترین شکل آن است. در مهریه عندالمطالبه، زن هر زمان که اراده کند، می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه خود را از مرد مطالبه کند. به محض درخواست زن، مرد قانوناً موظف به پرداخت آن است. در این حالت، نیازی به اثبات هیچ شرط یا دلیلی از سوی زن نیست و صرفاً درخواست او کافی است. این نوع مهریه، قدرت و اختیار بیشتری به زن در مطالبه حق خود می‌دهد.
مهریه عندالاستطاعه:
در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به توانایی مالی مرد است. یعنی اگر مرد مدعی شود که توانایی مالی پرداخت مهریه را به صورت یکجا ندارد، باید این ادعا را در دادگاه ثابت کند. دادگاه با بررسی دقیق وضعیت مالی مرد، از جمله دارایی‌ها، درآمد، بدهی‌ها و سایر شرایط مالی او، در صورت احراز عدم توانایی، می‌تواند مهلت یا شرایط دیگری برای پرداخت تعیین کند. به عنوان مثال، دادگاه می‌تواند حکم به پرداخت مهریه به صورت اقساطی بدهد. با این حال، باید توجه داشت که اثبات اعسار (عدم توانایی مالی) بر عهده مرد است و کار آسانی نیست. رویه قضایی نیز به گونه‌ای است که سخت‌گیری زیادی در خصوص اثبات اعسار وجود دارد تا حقوق زن تضییع نشود.
چند نوع مهریه داریم ؟
نحوه محاسبه مهریه
محاسبه مهریه، به ویژه در شرایط اقتصادی کنونی، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. چرا که ارزش پول و دارایی‌ها به طور مداوم در حال تغییر است.
محاسبه مهریه به نرخ روز:
برای جلوگیری از کاهش ارزش واقعی مهریه، قانونگذار راهکاری به نام “محاسبه مهریه به نرخ روز” را پیش‌بینی کرده است. این بدان معناست که اگر مهریه به صورت سکه طلا تعیین شده باشد، ارزش آن بر اساس قیمت روز طلا در زمان مطالبه، محاسبه و پرداخت می‌شود. این امر باعث می‌شود که زن، ارزش واقعی مهریه خود را دریافت کند و از تورم و کاهش ارزش پول متضرر نشود. برای محاسبه دقیق مهریه به نرخ روز، می‌توان از سامانه‌های آنلاین محاسبه مهریه که توسط بانک مرکزی یا قوه قضاییه ارائه می‌شوند، یا مراجعه به کارشناسان رسمی دادگستری استفاده کرد. این کارشناسان با در نظر گرفتن شاخص تورم اعلام شده توسط بانک مرکزی، ارزش روز مهریه را محاسبه می‌کنند.
چه مدارکی برای دریافت مهریه نیاز است ؟
مراحل وصول مهریه
وصول مهریه، مراحلی قانونی دارد که باید به ترتیب طی شود:
مراجعه به دادگاه خانواده یا اجرای ثبت:
زن برای مطالبه مهریه، دو راه پیش رو دارد:
مراجعه به اجرای ثبت: اگر سند ازدواج رسمی باشد و مهریه نیز به صورت مشخص در آن ذکر شده باشد، زن می‌تواند مستقیماً به دفترخانه محل ثبت ازدواج مراجعه کرده و درخواست صدور اجراییه کند. در این روش، نیازی به طرح دعوا در دادگاه نیست و روند سریع‌تری دارد. پس از صدور اجراییه، به مرد ابلاغ می‌شود و او ۱۰ روز فرصت دارد تا مهریه را پرداخت کند. در صورت عدم پرداخت، می‌توان از طریق اجرای ثبت، نسبت به توقیف اموال مرد اقدام کرد.
مراجعه به دادگاه خانواده: اگر سند ازدواج رسمی نباشد یا زن بخواهد علاوه بر مهریه، موارد دیگری مانند نفقه، اجرت‌المثل ایام زوجیت یا حضانت فرزند را نیز مطالبه کند، باید به دادگاه خانواده مراجعه کند و دادخواست ارائه دهد.
اجرای حکم مهریه:
پس از صدور حکم قطعی از دادگاه یا صدور اجراییه از دفترخانه، در صورتی که مرد از پرداخت مهریه امتناع کند، زن می‌تواند از طریق اجرای احکام دادگستری یا اجرای ثبت، نسبت به توقیف اموال مرد و وصول مهریه خود اقدام کند. اموالی که قابل توقیف هستند شامل اموال منقول (مانند خودرو، حساب بانکی، سهام، اوراق بهادار) و اموال غیرمنقول (مانند ملک، زمین) می‌شوند. همچنین، طبق قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، در شرایط خاصی، امکان جلب مرد نیز وجود دارد.
مدارک لازم برای مطالبه مهریه:
برای مطالبه مهریه، مدارک زیر مورد نیاز است:
- اصل سند ازدواج (یا رونوشت آن)
- کارت ملی و شناسنامه زن
- در صورت مراجعه به وکیل، وکالتنامه وکیل
- مشکلات و موانع وصول مهریه (و راهکارهای آن)
در مسیر وصول مهریه، ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید:
اعسار از پرداخت مهریه:
همانطور که قبلاً اشاره شد، مرد می‌تواند با ارائه مدارک و مستندات به دادگاه، ادعای اعسار کند. در صورت اثبات اعسار، دادگاه می‌تواند حکم به تقسیط مهریه بدهد. اما باید توجه داشت که اثبات اعسار کار دشواری است و مرد باید به طور دقیق و مستند، عدم توانایی مالی خود را اثبات کند.
مفقود شدن یا از بین رفتن اموال مرد:
اگر مرد قبل از اقدام زن برای توقیف اموال، اموال خود را به فروش برساند یا به نحوی از دسترس خارج کند، وصول مهریه با مشکل مواجه خواهد شد. در این موارد، زن می‌تواند با ارائه مدارک و مستندات به دادگاه، درخواست ابطال معاملات صوری مرد را بدهد.
طولانی شدن روند دادرسی:
روند رسیدگی به پرونده‌های مهریه ممکن است طولانی شود. در این موارد، مشاوره با وکیل متخصص و پیگیری مستمر پرونده می‌تواند به تسریع روند کمک کند.
نکات مهم در مورد مهریه (با تأکید بر حقوق زن)
مهریه، حق قانونی و شرعی زن است و هیچ کس نمی‌تواند او را از این حق محروم کند.
مشاوره با وکیل متخصص در امور خانواده، می‌تواند در روند مطالبه مهریه بسیار مفید و راهگشا باشد.
توافق طرفین بر سر نحوه پرداخت مهریه، همواره بهترین راه حل است.
زن می‌تواند در هر زمان، حتی در دوران زندگی مشترک، مهریه خود را مطالبه کند.
بخشیدن مهریه، یک تصمیم شخصی است و زن در این خصوص کاملاً مختار است.
مهریه
نتیجه‌گیری
مهریه، نهادی حقوقی و مالی است که در قانون ایران برای حمایت از حقوق زنان در نظر گرفته شده است. آگاهی از قوانین و مقررات مربوط به مهریه، به زنان کمک می‌کند تا در صورت لزوم، بتوانند به درستی از این حق خود استفاده کنند. توصیه می‌شود قبل از هرگونه اقدامی، با یک وکیل متخصص مشورت کنید تا از حقوق خود به بهترین شکل ممکن دفاع کنید.
سوالات متداول
آیا زن می‌تواند قبل از طلاق مهریه خود را مطالبه کند؟ بله، زن در هر زمان، چه قبل، چه در حین و چه بعد از طلاق می‌تواند مهریه خود را مطالبه کند.
آیا مهریه فقط شامل سکه است؟ خیر، مهریه می‌تواند شامل هر مال منقول یا غیر منقولی باشد که ارزش مالی داشته باشد، مانند طلا، ملک، خودرو، سهام، اوراق بهادار و غیره.
اگر مرد فوت کند، تکلیف مهریه چه می‌شود؟ مهریه، دینی بر گردن مرد است و از ماترک او پرداخت می‌شود. یعنی ابتدا دیون مرد از جمله مهریه همسرش پرداخت می‌شود و سپس مابقی ماترک بین وراث تقسیم می‌شود. طبق ماده ۲۲۶ قانون امور حسبی، مهریه از دیون ممتاز است و بر سایر دیون ارجحیت دارد. به عبارت دیگر، قبل از تقسیم ارث بین وراث، ابتدا باید مهریه زن به طور کامل پرداخت شود. اگر ماترک مرد برای پرداخت کل مهریه کافی نباشد، به همان میزان موجود از ماترک به زن پرداخت می‌شود و زن نمی‌تواند باقی‌مانده مهریه را از وراث مطالبه کند، مگر اینکه وراث شخصاً رضایت به پرداخت آن داشته باشند.
آیا می‌توان مهریه را قسطی کرد؟ بله، با توافق طرفین یا با حکم دادگاه، می‌توان مهریه را به صورت اقساطی پرداخت کرد. اگر مرد مدعی اعسار باشد و دادگاه این ادعا را بپذیرد، می‌تواند حکم به تقسیط مهریه بدهد. در این صورت، دادگاه با توجه به وضعیت مالی مرد، میزان و تعداد اقساط را تعیین می‌کند.
آیا بخشیدن مهریه قابل برگشت است؟ بخشیدن مهریه، یک عمل حقوقی است و اگر به صورت رسمی و قطعی انجام شود (یعنی در سند رسمی ثبت شود)، قابل برگشت نیست. اما در برخی موارد خاص، مانند بخشش مهریه در ازای طلاق (طلاق خلع)، ممکن است شرایطی برای رجوع از بخشش وجود داشته باشد که نیاز به بررسی دقیق حقوقی دارد. در طلاق خلع، زن با بخشیدن مهریه، از حق خود در قبال طلاق صرف نظر می‌کند. اگر پس از طلاق، زن از این تصمیم پشیمان شود، در صورتی که طلاق هنوز قطعی نشده باشد، می‌تواند به مهریه خود رجوع کند و در نتیجه طلاق نیز منتفی می‌شود.
آیا مهریه زن دوم با زن اول متفاوت است؟ خیر، از نظر قانونی هیچ تفاوتی بین مهریه زن اول و زن دوم یا سایر همسران مرد وجود ندارد. هر زنی که به عقد دائم مردی درآید، حق دریافت مهریه را دارد و میزان آن بر اساس توافق طرفین در زمان عقد تعیین می‌شود. در صورت فوت مرد، مهریه تمام همسران او به طور مساوی و به نسبت مهریه تعیین شده برای هر یک، از ماترک او پرداخت می‌شود.
هزینه دادرسی مطالبه مهریه چقدر است؟ هزینه دادرسی مطالبه مهریه در دادگاه، بر اساس تعرفه‌های قانونی و معمولاً به صورت درصدی از مبلغ مهریه تعیین می‌شود. برای اطلاع دقیق از میزان هزینه دادرسی، می‌توانید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی یا وب‌سایت قوه قضاییه مراجعه کنید.
